Ödül ve motivasyonla ilişkilendirilen beyin kimyasalı dopamin, memnuniyet ve gerçek mutlulukla ilişkilendirilen serotoninden çok farklıdır. İki farklı duygu, farklı beyin bölgeleri ve iki farklı hormon… Her şeyde olduğu gibi burada da denge önemli.
Yeni bir araba, şık bir telefon, kocaman bir pasta, daha büyük bir ev çok fazla mutlu olabileceğimizi düşündürebilir; ama beynimiz bunun doğru olmadığını bilir. Mutluluk başka bir yerden gelmelidir. Mutluluk ve zevk arasında kafanız karışabilir. Sonuçta, mutluluğun o yeni şeyi satın almaktan, o yiyecek arzusunu tatmin etmekten veya son trendde olmaktan geldiğine inanmaya şartlandırıldık. Ancak nöro hormonları inceleyen bilim adamları, beynimizin hızlı bir zevk dalgası ile mutluluğun gerçek anlamı olan uzun süreli memnuniyet arasındaki farkı anlayabildiğini söylüyorlar. Vücut kimyamızı etkileyen iki önemli hormon ise serotonin ve dopamindir. İkisine de ihtiyacımız var. İkisinin de fazlası dert, yokluğu sorun. Her şeyde olduğu gibi burada da dengeli olmaları şart.
Serotonin ne yapar?
Serotonin, beyin ve bağırsakların yanı sıra az da olsa trombositlerde üretilir. Kan-beyin bariyerini geçmediğinden, beyin tarafından kullanılan serotoninin mutlaka beyinde üretilmesi gerekir. Mutluluk hormonu olarak da adlandırılan ve sinir hücreleri arasında sinyaller gönderen bir nörotransmitter (salgı) olan serotonin, 5-hidroksi triptamin (5HT) olarak da bilinir. Birden çok fiziksel ve psikolojik işlev üzerinde etkili bir hormon olan serotonin, bir aminoasit olan triptofan tarafından üretilir. Bu amino asidin vücuda besinler yoluyla girmesi gerekiyor ve genellikle kakao, fındık, peynir ve hindi eti gibi gıdalarda bulunur. Triptofan eksikliği ise serotonin düzeyinin düşmesine neden olabilir. Bu da anksiyete veya depresyon gibi duygudurum bozukluklarına yol açar. Vücudun genel sağlığında önemli bir yere sahip olan serotonin, ruh halimizin yanı sıra sosyal davranışlarımız üzerinde de etkilidir. İştahımız, uykumuz, hafızamız, cinsel arzumuz bu hormondan direkt olarak etkilenir. Beynimizde dengeli miktarda serotonin salgılanması, dış dünya ile daha sıkı bağlar kurmamıza yardımcı olur.
Zevk ve motivasyondan sorumlu: Dopamin
Dopamin (dopa), işlerimizi yapmak için gereken itici gücü ve odaklanmayı sağlamaya yardımcı olduğundan “motivasyon molekülü” olarak da adlandırılır. Dopamin kişiyi motive etmek için bir zevk ve ödül duygusu yaratma işlevi görür, bu yönüyle bağımlılıkta da rol oynar. Beynin “keyif sistemi” ile ilişkili ve motive etmek için eğlenceyi ve ödül duygusunu hissetmemizi sağlar. Eksikliği umutsuzluk, değersizlik ve stresle başa çıkamamaya, dikkat dağılmasına, odaklanamamaya neden olabilir. Dopaminin yükselmesine neden olan her şey son noktada bağımlılığa dönüşür; çünkü dopamini algılayan reseptörlerde ‘down regulation’ yani yorulma vardır. “Down oldum” dediğimiz şey. Aynı etkiye ulaşmak için daha fazla uyarılmaya ihtiyaç duyar. Yani aynı hissi tekrar yaşamak için daha sık veya yüksek miktara mecbur kalırsınız, bu da bağımlılık oluşturur. Bu yemekte de böyledir; telefon, bilgisayar oyunlar ve sigara gibi konularda da.
Dengede nörotransmitter seviyeleri için önemli
Düşük dopaminli insanlar bağımlılığa daha yatkın olabiliyorlar. Beynimizdeki bu kimyasallar bağırsaklarımızın sağlığı, bağırsak florası ve mide asidimizin yeterliliğiyle ilgilidir. Omega 3 gibi yağ asitlerini yeterli tüketmek, B grubu vitaminleri, D vitamini, magnezyum, çinko gibi mineralleri tüketmek, dengede nörotransmitter seviyeleri için önemlidir. Dopamin salınımını artırmak için tüketilmesi gereken besinler; yaban mersini, kakao, ceviz ve badem gibi sağlıklı kuruyemişler; somon, kırmızı et, yumurta ve tavuk eti gibi protein kaynakları; lahana, soğan ve turpgil gibi sebzeler, kahve ve süt ürünleridir.
Dengedeki hormonlarla sağlıklı ve mutlu günler dilerim.
